التهاب معده (گاستریت) چیست؟+معرفی درمان‌های خانگی و تخصصی

در التهاب معده (گاستریت) دیواره داخلی معده که وظیفهٔ محافظت از معده در برابر اسیدها و مواد غذایی را دارد، ملتهب می‌شود. این مشکل معمولاً به دلایلی مثل عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری، مصرف زیاد داروهای مسکن یا نوشیدن الکل ایجاد می‌شود و معمولا با برطرف‌کردن علت اصلی ایجاد آن، به طور کامل درمان می‌شود. در این مقاله علاوه بر علائم التهاب معده، با درمان خانگی و درمان تخصصی آن هم آشنا می‌شویم.

التهاب معده چیست؟

التهاب معده یا گاستریت معده به معنای التهاب در دیوارهٔ داخلی معده است. این دیواره، که بافت نرمی به نام مخاط دارد، از معده در برابر اسیدها و آنزیم‌های گوارشی محافظت می‌کند. وقتی این لایه محافظ، به دلایل مختلفی آسیب ببیند یا تحریک شود، معده ملتهب می‌شود. این التهاب می‌تواند به طور ناگهانی رخ دهد یا به‌مرور زمان و در مدت طولانی ایجاد شود.

علل شایع گاستریت شامل عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (که عامل بسیاری از زخم‌های معده نیز هست)، مصرف مکرر داروهای مسکن مثل ایبوپروفن، و نوشیدن زیاد الکل است. همچنین، روش‌های درمانی مانند تزریق بوتاکس معده که با هدف کاهش انقباضات معده برای لاغری انجام می‌شود، در موارد نادر ممکن است باعث تحریک مخاط معده و ایجاد التهاب خفیف گردد. در بیشتر موارد، گاستریت خطرناک نیست و به‌ویژه اگر با بیماری گوارشی دیگری همراه نباشد می‌تواند با درمان به‌موقع و مناسب، به‌سرعت بهبود پیدا کند، اما اگر درمان نشود، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند زخم معده یا سایر بیماری‌های دستگاه گوارش منجر شود.

درمان خانگی التهاب معده

درمان خانگی التهاب معده بیش از هر چیز شامل توصیه‌هایی در رابطه با عادات و رژیم غذایی می‌شود که به کاهش التهاب پوشش معده کمک می‌کنند. علاوه بر توصیه‌هایی مانند عدم استعمال هر نوع دخانیات، مصرف آب کافی و مدیریت استرس و تنش روانی، مصرف بعضی از مواد غذایی و پرهیز از مصرف برخی دیگر از مواد غذایی می‌تواند به درمان خانگی التهاب معده یا کنترل علائم آن کمک کند.

برای التهاب معده چه بخوریم؟

مصرف مواد غذایی خاص، مخصوصا وقتی علت التهاب معده ابتلا به باکتری اچ.پیلوری باشد می‌تواند به روند درمان کمک کند. اگر هنگام مصرف هر کدام از موارد زیر دچار درد معده یا مشکل دیگری شدید حتما مصرف آن را متوقف کنید و با پزشک خود مشورت کنید.

✅عصاره سیر، ضد باکتری اچ.پیلوری

سیر خاصیت ضدباکتریایی دارد و می‌تواند به مبارزه با هلیکوباکتر پیلوری، باکتری عامل اصلی گاستریت، کمک کند. مصرف به‌اندازه عصاره سیر می‌تواند به توقف رشد این باکتری‌ها و کاهش التهاب معده کمک کند (منبع).

• چگونه مصرف کنیم؟ می‌توانید سیر خام را له کنید و روزانه یک قاشق چای‌خوری از عصارهٔ آن را مصرف کنید یا از عصارهٔ سیر کهنه که اثربخشی بیشتری دارد استفاده کنید.

✅ پروبیوتیک‌ها، تولید‌کننده باکتری مفید

پروبیوتیک‌ها با تقویت تعادل باکتری‌های مفید در دستگاه گوارش، می‌توانند در کاهش التهاب معده و حتی بهبود سلامت روده مؤثر باشند. این باکتری‌های مفید همچنین می‌توانند رشد هلیکوباکتر پیلوری را کنترل کنند و به بازسازی دیوارهٔ معده کمک کنند (منبع).

• چگونه مصرف کنیم؟ می‌توانید از مکمل‌های پروبیوتیک یا غذاهای تخمیرشده مانند کیمچی، کفیر، ماست پروبیوتیک و کلم ترش استفاده کنید. مصرف روزانهٔ این مواد غذایی می‌تواند به هضم بهتر و پیشگیری از عود گاستریت کمک کند.

✅ چای سبز با عسل، ترکیب ضدالتهاب

چای سبز به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی، می‌تواند به کاهش التهاب معده کمک کند. اضافه کردن عسل به چای سبز باعث تقویت خواص ضدباکتریایی آن می‌شود، که می‌تواند در کاهش هلیکوباکتر پیلوری مؤثر باشد (منبع).

• چگونه مصرف کنیم؟ یک یا دو فنجان چای سبز با یک قاشق عسل در روز بنوشید. این ترکیب نه‌تنها به درمان التهاب کمک می‌کند، بلکه باعث تسکین معده و کاهش علائم می‌شود.

✅ غذاهای غنی از فیبر، آرام‌بخش معده

فیبر به تنظیم حرکات روده و کاهش تحریک معده کمک می‌کند، به همین دلیل مصرف غذاهای حاوی فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل می‌توانند معده را آرام کنند و مشکل هضم غذا را که یکی از پیامدهای التهاب معده است، تا حدی برطرف کنند (منبع).

• چگونه مصرف کنیم؟ میوه‌هایی مانند موز و سیب، سبزیجاتی مانند کلم بروکلی و غلاتی مانند جو دوسر را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. مصرف روزانه این مواد می‌تواند به تقویت دستگاه گوارش کمک کند.

✅ میوه‌های حاوی فلاونوئیدها، مهارکننده باکتری‌ها

فلاونوئیدها ترکیبات طبیعی موجود در بعضی از میوه‌ها و سبزیجات مانند سیب، زغال لخته و کلم هستند که در بلندمدت می‌توانند رشد هلیکوباکتر پیلوری را تا حدی مهار کنند و به بهبود التهاب معده کمک کنند.

• چگونه مصرف کنیم؟ غذاهایی مانند سیب، زغال‌اخته، کلم بروکلی و چای سبز منابع خوبی از فلاونوئیدها هستند و می‌توانید آن‌ها را در وعده‌های غذایی یا به‌صورت میان‌وعده مصرف کنید.

برای التهاب معده چه نخوریم؟

مصرف بعضی از مواد غذایی می‌توانند با تحریک پوشش دیواره معده، التهاب معده را تشدید کنند و در بلندمدت حتی به بیماری‌های دیگری مانند زخم معده منجر شوند.

❌ غذاهای تند و پرادویه، محرک معده

غذاهای تند، مانند فلفل‌های تند و ادویه‌های قوی، می‌توانند پوشش معده را تحریک کرده و باعث بدتر شدن علائم گاستریت شوند. این غذاها تولید اسید معده را افزایش می‌دهند و ممکن است سوزش معده و درد را تشدید کنند. بهتر است از مصرف این نوع غذاها اجتناب کنید، به‌خصوص اگر سابقه گاستریت دارید (منبع).

❌ غذاهای سرخ‌شده و چرب، هضم طولانی

غذاهای سرخ‌شده و چرب به دلیل فرایند هضم طولانی‌تر، باعث تحریک معده می‌شوند و ممکن است تولید اسید معده را افزایش دهند. این امر منجر به بدتر شدن التهاب و علائم گاستریت می‌شود. جایگزینی این غذاها با غذاهای بخارپز یا کبابی می‌تواند مفید باشد (منبع).

❌ نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکلی، ایجاد سوزش معده

کافئین موجود در قهوه و چای‌های قوی و همچنین الکل می‌توانند پوشش داخلی معده را تحریک کرده و تولید اسید را افزایش دهند. این تحریک باعث افزایش سوزش معده و بدتر شدن علائم گاستریت می‌شود. برای کاهش علائم، بهتر است نوشیدنی‌های گیاهی و بدون کافئین مصرف کنید (منبع).

❌ غذاهای اسیدی، تشدید التهاب معده

گوجه‌فرنگی، مرکبات و برخی آبمیوه‌ها به دلیل سطح اسیدی بالا می‌توانند معده را تحریک کنند و التهاب را بدتر کنند. این غذاها معمولاً باعث افزایش سوزش سر دل می‌شوند. بهتر است مصرف این غذاها را کاهش دهید و از جایگزین‌های کم‌اسید استفاده کنید (منبع).

درمان تخصصی التهاب معده

نوع درمان التهاب معده بیش از هر چیزی به عامل ایجادکننده آن بستگی دارد. در ادامه بر اساس هر کدام از علل گاستریت معده، با انواع درمان‌های تخصصی التهاب معده یا گاستریت آشنا می‌شوید.

ازبین‌بردن باکتری اچ. پیلوری

اگر التهاب معده به دلیل وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری باشد، پزشک معمولاً یک برنامه درمانی شامل سه مرحله را تجویز می‌کند. این برنامه شامل مصرف دو نوع آنتی‌بیوتیک است که باکتری را از بین می‌برند و همچنین یک دارو برای کاهش اسید معده (مانند امپرازول) که به معده کمک می‌کند سریع‌تر روند بهبودی را طی کند. گاهی هم برای محافظت بیشتر از معده، ممکن است یک دارو مثل بیسموت ساب‌سالیسیلات به درمان اضافه شود.

ازبین‌بردن باکتری هلیکوباکتر پیلوری معمولا حدود 10 تا 14 روز طول می‌کشد و بسیار مهم است که تمام داروها طبق دستور پزشک و بدون وقفه مصرف شوند. اگر دوره داروها کامل نشود، باکتری ممکن است دوباره برگردد یا نسبت به دارو مقاوم شود و نیاز به درمان‌های قوی‌تری باشد. معمولاً بعد از یک ماه، بیمار مجددا آزمایش می‌دهد تا پزشک مطمئن شود باکتری به طور کامل از بین رفته است. اگر دستگاه گوارش فرد مشکل دیگری نداشته باشد و دچار زخم معده یا آتروفی معده نشده باشد، با از ببن رفتن باکتری، التهاب معده هم به‌تدریج برطرف می‌شود.

قطع مصرف داروهای ضدالتهاب

دومین علت شایع التهاب معده، مصرف طولانی‌مدت قرص‌های مسکن و ضدالتهاب مثل ایبوپروفن یا آسپیرین است. این قرص‌ها برای درد مفید هستند، اما ممکن است در طولانی‌مدت، دیواره معده را تحریک کنند و باعث التهاب شوند. اگر دلیل التهاب معده این باشد، اصلی‌ترین کار این است که مصرف این داروها را متوقف کنید یا با نظر پزشک، جایگزین‌های بی‌ضررتری (مثل استامینوفن) را مصرف کنید.

برای کمک به ترمیم معده، پزشک ممکن است داروهایی مثل مهارکننده‌های پمپ پروتون (مثل امپرازول) را تجویز کند که اسید معده را کاهش می‌دهند و به تسریع روند بهبودی کمک می‌کنند. با توقف مصرف قرص‌های مسکن و ضدالتهاب، التهاب معده معمولاً در عرض چند هفته کاهش پیدا می‌کند.

قطع مصرف الکل

الکل هم یکی دیگر از دلایل رایج التهاب معده است، چون در بلندمدت، دیوارهٔ معده را به‌شدت تحریک می‌کند. اگر الکل علت گاستریت باشد، مهم‌ترین قدم قطع مصرف آن است. با کنار گذاشتن الکل، معده فرصت بهبود و بازسازی پیدا می‌کند.

با این حال برای تسریع این روند، پزشک ممکن است داروهایی مثل آنتی‌اسیدها یا داروهای کاهش اسید مثل پمپ پروتون را تجویز کند تا اسید معده کم‌تر شود و دیوارهٔ معده سریع‌تر ترمیم شود. معمولاً بعد از چند هفته عدم مصرف الکل، علائم گاستریت کاملاً از بین می‌روند.

در ادامه با درمان علل کمتر شایع التهاب معده آشنا می‌شویم.

آیا التهاب معده (گاستریت) به‌ طور کامل درمان می‌شود؟

اینکه التهاب معده به طور کامل درمان می‌شود یا خیر، به علت آن، زمان تشخیص، و سایر شرایط بیمار مانند سایر مشکلات گوارشی یا بیماری‌های سیستم ایمنی بدن، سن بالا یا استعمال طولانی‌مدت سیگار بستگی دارد.

التهاب معده به‌خودی‌خود درمان نمی‌شود، اما اگر ناشی از عوامل موقتی یا قابل‌درمان باشند (مانند عفونت باکتریایی یا مصرف دارو و الکل)، در بیش از 80-90% موارد به طور کامل درمان می‌شود، اما اگر گاستریت معده مزمن شده باشد و فرد برای مدت طولانی با آن درگیر باشد، درصدی از بیماران ممکن است با علائم طولانی‌مدت یا آسیب‌های دائمی روبه‌رو شوند.

بی‌توجهی به درمان گاستریت معده، ممکن است باعث آسیب‌های دائمی به مخاط معده، مانند نازک شدن لایه مخاطی (آتروفی) یا تغییر در نوع سلول‌های معده به سلول‌های روده‌ای (متاپلازی) شود، در این موارد،  بازسازی کامل بافت داخلی معده و بازگشت به وضعیت اولیه بسیار دشوار خواهد بود و ممکن است بعضی از عوارض و علائم التهاب معده تا مدت‌ها با بیمار باقی بماند.

اگر گاستریت معده درمان نشود، چه عوارضی دارد؟

اگر برای درمان التهاب معده اقدام نشود یا توصیه‌های تغذیه‌ای پزشک موردتوجه فرد قرار نگیرد می‌تواند باعث بروز بیماری‌های دیگری از جمله موارد زیر منجر شود.

سوالات متداول

آیا گاستریت معده خطرناک است؟

اگر گاستریت یا التهاب معده به‌موقع درمان نشود، ممکن است به زخم معده، خونریزی معده یا در موارد نادر، به سرطان معده منجر شود، اما با درمان مناسب و به‌موقع، و همچنین پرهیزهای غذایی لازم، در اکثر موارد التهاب معده کنترل و درمان می‌شود.

آیا ممکن است التهاب معده دوباره برگردد؟

بله، التهاب معده (گاستریت) ممکن است دوباره برگردد، به‌ویژه اگر علت اصلی مانند عفونت هلیکوباکتر پیلوری به طور کامل درمان نشود یا فرد به مصرف مکرر داروهای مسکن (NSAIDs) ادامه دهد. رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل، سیگارکشیدن و استرس مزمن نیز خطر عود را افزایش می‌دهند.

بهترین قرص برای التهاب معده کدام است؟

داروهایی مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون (مثل امپرازول) یا آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت هلیکوباکتر پیلوری معمولاً تجویز می‌شوند، اما انتخاب دارو بستگی به علت گاستریت دارد و باید توسط پزشک تعیین شود.

التهاب معده با کدام بیماری‌ها ممکن است هم‌زمان باشد؟

گاستریت ممکن است با بیماری‌هایی مانند ریفلاکس معده، زخم معده، عفونت دستگاه گوارش یا حتی بیماری‌های خودایمنی هم‌زمان رخ دهد، زیرا عوامل مشترکی مانند عفونت، مصرف داروهای مسکن یا اختلالات ایمنی، می‌توانند هم‌زمان بخش‌های مختلف دستگاه گوارش را تحت‌تأثیر قرار دهند.

ممکن است التهاب معده و روده هم‌زمان اتفاق بیفتند؟

بله، التهاب معده و روده می‌تواند هم‌زمان رخ دهد که به آن گاستروانتریت گفته می‌شود. این حالت معمولاً به دلیل عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگل‌ها ایجاد می‌شود که هم معده و هم روده را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این عفونت‌ها معمولاً از طریق مصرف آب یا غذای آلوده، تماس نزدیک با فرد مبتلا، یا عدم رعایت بهداشت منتقل می‌شوند و باعث التهاب در هر دو بخش گوارشی می‌شوند.

آیا گاستریت یا التهاب معده به سرطان ربط دارد؟

در موارد نادر، گاستریت مزمن ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا آتروفی مخاط معده می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.

التهاب معده در کودکان هم ایجاد می‌شود؟

بله، کودکان هم ممکن است به گاستریت مبتلا شوند و این تصور عمومی که کودکان دچار التهاب معده نمی‌شوند، اشتباه است. کودکان هم به دلیل عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف مداوم داروهای مسکن به گاستریت مبتلا می‌شوند و علائمی مشابه بزرگسالان دارند.